گیاهی بوته ای و دارای ساقه های نازک سخت و بسیار منشعب، خواص درمانی آویشن بیشتر در برگ آن است. گلهای آن کاسه غشائی با دندانه های مثلث شکل و حالت مجتمع با ظاهر مدور در کناره برگها دارد. اعضای مختلف آن به علت دارا بودن خواص درمانی آویشن مشابه انواع دارویی Origanum غالباً به جای آنها مورد استفادههای درمانی قرار میگیرد.
جام گل آن سفید رنگ است. آویشن از تیره نعناعیان است و دارای گلهای سفید یا گلی و برگهای کوچک متقابل بیضوی و نوک تیز و به بلندی یک سانتی متر میباشد این گیاه عبارت از برگها و سرشاخه های گلدار خشک شده تیموس و لگاریس از تیره لابیه است.
انواع مختلف آویشن
آویشن دارای دو نوع معمولی و گسترده است و کاکوتی نوعی از آویشن است. صعتر دارای سه نوع Saturcia و Origanum و Thymus میباشد. دارای انواع بستانی، صحرایی و کوهی است. که نوع بستانی یا باغی را به فارسی مرزه می نامند. برگ نوع بیابانی طولانی ریز و برگ نوع کوهی عریض و گرد است.
آنچه که رنگ آن سیاه باشد. معروف به صعتر فارسی و آنچه که سفید باشد. معروف به جوزی است. و صعتر شوار نیز می نامند. انواع آویشن دارای طعمی تند و خوشبو و گلی به رنگ کبود دارند. بهترین نوع آن خراسانی است. ۶ لیث گوید: صعتر از انواع تره ها است و آن را نضف میگویند. در لغت عرب یک نوع از صعتر را نضفه و نوع دشتی را ندغ مینامند. و ندغ گیاهی است که هیچ حیوانی غیر از زنبور عسل از آن استفاده نمیکند.
صعتر فارسی : نوعی صعتر است که برگ آن پهن، گرد و سیاه میباشد. این گیاه را در ماههای خرداد و تیر جمع آوری و به دقت خشک می نمایند.
خواص درمانی آویشن در روایات
در روایات متعددی از امام صادق و امام موسی نقل شده است که: آویشن به تنهایی یا با دیگر ادویه نافع بادهای در قلب انسداد رگها ،بلغم، بوی بد دهان، ضعف جماع و باه، ناراحتی معده و رطوبت بدن میباشد.
دکتر زرگری در گیاهان دارویی ) ، ص (۶۴) گیاه Zataria Multiflora را به نامهای آفشن، آبشن شیرازی آویشم و آویشن نوشته است. و نیز نوشته است: اعضای مختلف آن به علت دارا بودن خواص درمانی مشابه انواع داروی origanum غالباً بـه جای آنها مورد استفادههای درمانی قرار میگیرد.
دیگر مشخصات آویشن شیرازی
اسم آویشن را به لاتینی T.Kotchyanus Boisset Ho و Thymus, Vulgaris و Zataria Multflora Boiss میگویند. اسامی دیگر آویشن آفشن، آبشن شیراز و آویشم است و نام علمی آن Zataria Multiflora می باشد. آویشن به کلیه گونه های Thymus مخصوصاً Th.Kotschyanus که پراکندگی زیاد در ایران دارد اطلاق میشود.
نام های دیگر آویشن
نام علمی آویشن Zotaria Multiflora است. آویشن را به ،عربی ،سعتر ،صعتر شعتر، ابو عماره، به یونانی صعتروس صوامن اوریقاس لز موس به ترکی کلیک اودی به اصفهانی آویشم به فارسی ایشین اوشن، آویشه، پودینه کوهی واشه، کاکوتی و مرزه، به سانسکریت ساتلا ،سپتلا ،سارا و ملا ودلا و غیره به هندی ساتهل، ساتهر، پودینه کوهی و به لاتین Origanum Vulgare مینامند ۵ آویشن را صعتر، سعتر و پودینه صحرایی نیز میگویند و آویشن کوهی مرزنگوش وحشی است.
آویشم، ایشین، اوشن پودنه کوهی ،واشه کاکوتی اسامی فارسی آن است و به عربی صعتر، به ترکی کلیک اودی گیاه) (کبوتر) و به انگلیسی آرگینم میگویند کاکوتی را نیز به ترکی آنوخ می گویند.
آویشن را به عربی صعتر به انگلیسی Origanum Vulgare و به قولی Thymus Serdyllum نوشته اند. نا گفته نماند که بعضی کتب بین صعتر و آویشن فرق قایل شده اند. که اختلاف اسامی انگلیسی به همین دلیل است. و توضیح مفصل آن در صفحات بعد آمده است. به علت تفاوتی که دکتر زرگری در کتاب خود بین آویشن و صعتر قایل شده است. انواع صعتر جداگانه در آخر بخش آویشن نوشته شده است.
روایاتی در مورد خواص آویشن
رسول خدا در ضمن مطالبی فرمود: «الصعتر يقوّى المعدة و يقطع البلغم و هو من اللقوة». صعتر معده را قوی و بلغم را قطع میکند و از لقوه آسوده میگرداند. ۲ عنه: ان الصعتر يدبغ المعدة وفي حديث آخر ان الصعتر ينبت زئير المعدة». امام فرمود: آویشن معده را دباغی میکند و در حدیث دیگر آمده است که آویشن پرز معده را می رویاند.
عن ابي الحسن الاول الا الهلال و قال كان دواء امير المومنين الله الصعتر و كان يقول: انه يصير في المعدة خملا كخمل القطيفة». حضرت موسى بن جعفر فرمود: داروی امیر المؤمنين آویشن بود و میفرمود آویشن در معده ریشه و پرز می شود مانند پرز قطيفه.
عن الصادق له قال اربعة اشياء تجلو البصر وتنفع ولاتضر، فقيل له: ما هي؟ فقال: الصعتر و الملح و النانخواه و الجوز اذا اجتمعن فقيل له: و لأي شيء تصلح هذه الأربعة اذا اجتمعن؟
فقال: النانخواه و الجوز يحرقان البواسير و يطردان الريح ويحسنان اللون و يخشنان المعدة ويسخنان الكلى والصعتر و الملح يطردان الرياح عن الفؤاد و يفتحان و يحرم رقان البلغم ويدران الماء ويطيبان النكهة ويلينان المعدة و يذهبان الرياح الخبيثة من الفم ويصلبان الذكر».
دیگر روایات در خواص آویشن
از امام صادق است که فرمود چهار چیز است چشم را روشنایی و نفع میدهد و ضرر نمی رساند. گفته شد آنها چیست؟ فرمود ،آویشن ،نمک نانخواه و گردو، اگر جمع بشوند، گفته شد. آن چهار چیز را چه چیز اصلاح میکنند اگر جمع شوند؟ فرمود: نانخواه و گردو بواسیر را میسوزانند. باد را میبرند و رنگ صورت را خوب میکنند. و معده را سفت و کلیه را گرم میکنند. آویشن و نمک باد را از قلب میبرند. و بسته ها را باز می کنند و بلغم را میسوزانند. و آب را از بدن بیرون میبرند و بوی بد را پاک می نمایند. معده را نرم میکنند و باد خبیث و بد خیم را از ذهن میبرند و قوه باه را زیاد می نمایند.
مزاج آویشن چیست؟ مزاج آویشن گرم و خشک در درجه دوم است.
ترکیب شیمیائی صعتر دارای اسید ریزین بی مزه مقداری اسید تانیک، بعضی ترکیبات با مواد Ferric Chlorid ، رطوبات به میزان ۱۰ درصد و خاکستر ۱۰ درصد میباشد. از برگ صعتر روغنی میگیرند که بوی نعناع دارد. ۲ تیمول Thymol: فنلی است که از اسانس آویشن و اسانس گونههای دیگر و همچنین به طریق مصنوعی از متاکرزول پا پاراسیمن به دست میآید تیمول به صورت کریستالهای بیرنگ یا به صورت پودر سفید متبلور دارای بوی معطر و طعم زننده میباشد تیمول را می توان به آسانی تصفیه نمود.
توضیحات تکمیلی در مورد آویشن
آویشن نباید کمتر از ۱/۵ سانتی متر مکعب اسانس در هر ۱۰۰ گرم تولید نماید.
آویشن دارای یک اسانس فرار به مقدار ۱ تا ۲/۶) رزین، تانن و صمغ است. اسانس آویشن: اسانس آویشن فرانسوی و آلمانی دارای ۲۵ تا ۴۰ درصد فنل است که قسمت اعظم آن تیمول همراه با مقدار کمی کارواکرول میباشد. ترکیبات دیگر عبارتند از: پاراسیمن ،بورنئول لینالول و بتاپینن مقدار فنل اسانس اسپانیایی، بین ۵۰ تا ۷۰ درصد متفاوت و تماماً کارواکرول است. خواص مورد استفاده طبی آویشن برگ و گل آن است که به صورت پودر، مالیدنی،
خوردنی و بخور استعمال میشود آویشن نافع ،آسم عفونتهای ریوی، زکام و برونشیت ،گریپ کرم شکم آنژین ورم معده نامنظمی قاعدگی، دل درد ، ضعف قوه باه، ریزش مو استسقاء سکسکه درد ،کلیه ،بواسیر بد هضمی غذا، نفخ، تب، درد گوش تشنج درد ،رحم، سنگ کلیه و مثانه نرمی استخوان، میگرن، سرگیجه، سردرد، روماتیسم، نقرس و سیاتیک میباشد.
دکتر ژان والنه فرانسوی در کتاب «آروماتراپی چاپ ۱۹۷۳ در صفحه ۲۷۹) خواص درمانی آویشن را شرح داده است. که یکی از آنها دفع انگلهای روده (آسکاریس – کرمک – آنکیلوستوم و تنیا است. و طرز استعمال آن را به این طریق شرح می دهد. ده گرم آویشن را در چهار فنجان آب جوشان به مدت ده دقیقه دم کرده و صاف نموده و در صورت تمایل، آن را شیرین نمایند با عسل بهتر است و روزی سه چهار فنجان بین غذا یا بعد از غذا میل نمایند.
فواید دیگر از گیاه درمانگر آویشن
دم کرده آن برای دردهای شدید نیمۀ سر انواع تب خستگی و کوفتگی دست و پا دل درد و ورم روده مفید است تئوفراست آویشن را به کسانی که دچار بیخوابی می شدند یا به آنان که مالیخولیا داشتند و دیسقوریدوس به عنوان مدر، و سنت هیلد گراد در تشنج تب خال عفونتهای کبد و اختلالات مغزی تجویز میکردند.
گلهای آویشن کوهی مقوی معده خلط آور، ضد درد و تشنج معرق و قاعده آور است و ضماد گل و برگ آن نافع درد مفاصل و روماتیسم است. آویشن شیرازی ضد سم و تشنج است و برای عفونتهای ریوی و نارسایی کبد ،موثر و جوشانده آن از ریزش مو جلوگیری می نماید. و همراه با سیر در سیاه سرفه موثر است مخلوط آویشن همراه با نمک و عسل، سودا را از بین می برد. آویشن ملطف و باد شکن است. و برای از بین بردن نوعی کرم شکم به نام (هک ورم) یعنی کرم حلقه ای استعمال میشود. آویشن با عسل نافع فلج، لقوه و صرع است.
آویشن برای ریزش مو و درد گوش
و برای ریزش موضعی مو آن را با روغن می مالند جگر سفید و امعاء را از بلغم پاک، اشتها و قوه باه را زیاد و از بالا رفتن بخار از راه بینی جلوگیری می.کند مدر حیض و ادرار است. غرغره جوشانده آن مسکن درد دندان است. و برای تحلیل اورام با سرکه یا عسل ساییده، ضماد می کنند نیز همراه با سرکه دافع ورم طحال و با پنیر تازه چاق کننده است. انفیه آن مواد اضافه در سر را خارج می.کند گلش مقوی باه و چکاندن آب فشرده آن در چشم نافع کم سویی و در گوش نافع درد گوش میباشد. جوشانده یا خیسانده آویشن با دیگر ادویه مناسب نافع سرفه درد مثانه رحم و پهلو و دافع سنگ کلیه و مثانه است. برای خارج کردن ،بلغم آن را با انجیر خشک استعمال میکنند.
ماده موثره آویشن
تیمول ماده موثر آویشن، جسمی است. ضد قارچ ضد باکتری و ضد کرم و به عنوان ضد کرم به خصوص در مورد کرمهای قلاب دار به کار میرود و مقدار مصرف آن به عنوان داروی ضد کرم دو گرم و سه نوبت در روز است.
این گیاه به صورت جوشانده در هندوستان مصرف میشود. و دارای خاصیت نشاط آور و عرق آور است. اسانس آویشن ماده ای است ،معطر که آن را به عنوان آنتی سپتیک و ضد تشنج به کار می برند. سمیت این اسانس بسیار کم است. به طوری که آن را جهت ضد عفونی کردن روده و به عنوان ضد تشنج نیز به کار میبرند. همچنین دارای خاصیت مدر است. این اسانس را بیشتر برای معطر کردن داروهای تلخ به آنها میافزایند. اسانس آویشن را در سردرد و سیاتیک به صورت مالیدنی و به علت در برداشتن تیمول به عنوان ضد کرم مصرف میکنند.
خواص درمانی آویشن برای هضم غذا : آویشن نافع خارش بدن و بد هضمی غذاست.
جوشانده ۲۰ الی ۳۰ گرم ساقه گلدار آویشن در یک لیتر آب همراه با عسل روزانه ۵ – ۴ فنجان نافع آسم و دم کرده ۲۰ تا ۳۰ گرم ساقه گلدار همراه با عسل روزانه ۴ فنجان نافع سیاه سرفه است. و در رگ به رگ شدن و پیچیدگی عضلات کمپرس پارچه خیس شده از دم کرده مذکور) آن مفید است. در دردهای معده و اختلالات کلیه و زکام نیز دم کرده آویشن موثر است. و حتی می توان زخمها را با آن شستشو داد. و چنانچه به حیوانات مبتلا شده به برفک روزانه یک تا دو لیتر آب جوشانده از آویشن خورانده شود بهبود می یابند. دم کرده ۲۰ تا ۳۰ گرم آن در یک لیتر آب، نفخ شکم را برطرف می سازد.
محل رویش – مضرات و مصلح آویشن
در اکثر نقاط ایران میروید و دارای انواع شیرازی، کوهی، خراسانی و… است.
ضرر و اصلاح آویشن مضر اشخاصی که دارای حرارت جگر می باشند است و مصلح آن سرکه است.
مشابه مشابه آویشن پونه است.
محل رویش آویشن اصفهان حدود ۱۰ کیلومتری شمال نجف آباد در کیلومتری جنوب اصفهان در ۱۷۰۰ متری کلاه قاضی ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان، فیروز آباد کوه سفید کوه ،خورموج، لار، بین جهرم و منصور آباد، بلوچستان در ۱۰ کیلومتری خاش به ایرانشهر، مکران در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی، تنگ سرخ در ۱۰۰۰ متری خراسان کردو در ۷۰ کیلومتری جنوب از بگو، یزد بین جندق و یزد ۴ نیز در طالقان آذربایجان و در شمال روییده می شود.
دیگر نکات در مورد خواص درمانی آویشن
آویشن که از خانواده نعنائیان میباشد. بسیار مورد علاقه زنبور عسل هست. و چنانچه در کنار زنبورها کشت شود. زنبورها را از بیماریهایی که با آن مواجهند، مصون نگه می دارد. آویشن، گیاهی که در مناطق غربی اران میروید. ولی به جز استفاده داخلی از آن به صورت ،تجارتی برای صدور استفاده نمیشود. در حالی که این گیاه و بسیاری از گیاهانی که ذکر شد. کارخانه داروسازی بایر در آلمان برای تهیه دارو، زیر کشت دارد.
عمده ترین کاربردهای دارویی و خواص درمانی آویشن در بیماریهای ریوی اعصاب گوارشی و پوست است.
آب مقطر آویشن جهت تهیه این آب مقطر از گیاه تیموس کوچیانوس Thymus Kotschyonus استفاده مینمایند اسانس آن حاوی تیمول و ایزومر آن کارواکرول به نسبت ۲۵ – ۲۰ درصد که به صورت مایع است، بورنئول، لینالول، سیمن، پینن چپ گرد، دی پنین و استات دوبنزل است.
خواص درمانی آویشن برای گلو و سینه
نسخه جوشانده آویشن شیرین بیان و شکر طیغال برای درد گلو و سینه مفید است. دم کرده ۱۰ گرم آن در یک لیتر آب نافع آسم است. در نسخه های شرکت همدرد، آویشن در امراض لقوه ،صورت فلج روماتیسم سیاتیک، بیماریهای قلبی، ضعف روده، دیسانتری یبوست ،نقرس، نقرس کتف و ،سر درد جگر و معده، سرماخوردگی و تب سکسکه استسقاء و بواسیر خونی با دیگر ادویه مناسب مخلوط و استعمال شده است.
