خواص آمله

در روایات مختلفی از امام صادق و دیگر ائمه درباره خواص آمله همراه با دیگر ادویه چنین آمده است. نافع رطوبت ،بدن سنگ مثانه، بواسیر، باد و درد معده است.
آمله را به انگلیسی Emblica Officinalis و Phyllanthus Emblica میگویند. مورد استفاده طبی ،آن میوه پوست کنده و بی دانه ریشه و پوست درخت میباشد. که به صورت مربا، پودر، خیسانده دم کرده و معمولاً در اطریفل (همراه با بلیله و هلیله) استفاده می شود.

طبع و مزاج آمله چیست ؟

مزاج آمله در درجه دوم سرد و در درجه سوم خشک است. آمله نافع سودا، ضعف باه، قی، عطش آب زیاد دهان خون بواسیر و بینی رطوبت معده، ضعف قلب، چشم، معده و اعصاب اسهال ،کهنه حرارت ،خون ریزش مو کمی اشتها، نفخ، تب، آسم، ترشحات زنانگی ،خفقان ،استسقاء سیاتیک ،روماتیسم ،فلج، شوره سر، مالیخولیا، جریان منی، سکته و سوزاک است آمله دارای پروتئین ،چربی مواد معدنی، ویتامین C ث، اسید تانیک، اسید گالیک تانن، گلوکز سودا Crude Cellui، صمغ و… است.

آمله درختچه ای کوچک با تنه خمیده و شاخههائی با حالت گسترده است. پوست خاکستری رنگ آن به صورت قطعاتی از ساقه جدا میگردد. گلهایی زرد مایل به خاکستری دارد میوه اش گوشت دار مدوّر و به قطر متوسط یک سانتی متر است. آمله از تیره فرفیون است که گاهی بعضی انواع آن به صورت درختچه دیده می شوند. از خانواده فربیوتیه میباشد. میوه ای هندی است.

که به اندازه گرد و بزرگ می شود ترش , جمع کننده دهان و کمی تلخ و شیرین است و بهترین آن ،بزرگ، زرد و بی دانه است. رازی میگوید علامت خوبی آمله رنگ سرخ و طعم تند است. انسلی نوشته است: گل آن بوی پوست لیمو می دهد. رنگ آمله زرد مایل به سبز فام، خشک آن سیاه و دارای طعمی ترش و بدمزه است.

انواع و قسمت مورد استفاده آمله

آمله دارای انواع مختلف زیر است که هیچ کدام در ایران نمی روید و لام گرامی مشابه نوع اصلی میباشند ۱ – P.Maderaspatensis -۲ Phyllanthus Reticulatus – P.Niruri P.Simplex. P.Urinaria

میوه بر ،ه ،برگ گل ریشه و دانه آن به مصارف درمانی میرسد میوه تازه و خشک تخم برگ بیخ و پوست آمله در داروها به کار می رود. در طب پوست کنده و بی دانه آن استعمال میشود. چون در شیر بخیسانند شیر آملج نامند آملۀ تازه را باید چند روز در شیر خیسانده، آن را خشک کنند، سپس زیرا آنچه در شیر پرورده نشده باشد تلخ و بسیار قابض است. آمله در روشهای مختلف طبی مثل الوپاتیک هومیوپاتیک یونانی و اورویدک به کار رفته است.

آمله در زبان های مختلف

اسم آمله را به لاتینی
Phyllanthus Emblica
فرانسوی
ایتالیایی
به انگلیسی
Emblique Officinale
Myrobalano, Embelica
Emblic Myrobalan
و در عربی املج و السنانیر میگویند.

آمله را به لاتینی: Phyllanthus و به عربی آملج ،امبل امیله و انولا میگویند. ۱۱ اسم طبی آن Myrobalanus است. به فرانسوی Myrobalan Emblic میگویند. به سریانی ،ارها به رومی قلوبا، قلوبا میخ، قلوبا شیر آمله پرورده در شیر به مصری سنانیرز به سانسکریت آملکی، شری پهل، شوا، اکرا و اسامی دیگر به انگلیسی Embelic Myrobalan و Emblica Offici Nalis به لاتینی: Phylanthus Emblica و به سریانی املک و به هندی امله میگویند.

آمله را به هندی ،آنوله دهاتری ،پهلا امرت ،پهلا امالاکا و سری پهلا میگویند. آمله را به سریانی ،ارها، به رومی ،قلوبا به مصری سنانیر و به هندی آنوله می نامند.

سعيد بن جناح از اصحاب امام صادق روایت میکند که آن حضرت فرمود: موسی بن عمران از رطوبت بدنش به خدا شکایت نمود. خداوند به وی فرمود هلیله و بلیله و آمله را با عسل معجون کن و بخور امام فرمود: این همان است که به نام اطریفل نامیده می شود.

دیگر خواص درمانی آمله در روایاتی در دورنمایی از طب «اسلامی» در قسمت سنگ مثانه بواسیر باد درد معده و غیره به آدرسهای این منابع طب الائمه، ص ۷-۷۲؛ بحار، ج ۶۲، ص ۲۰۱-۱۸۹؛ الطب ص ۱۰۱۸ ذکر شده است مراجعه کنند. مزاج مزاج آن در درجه دوم سرد و در درجه سوم خشک و شیر پرورده آن در درجه اول سرد و در درجه دوم خشک میباشد. به نظر نرک هندی دارای گرمی است. شاید درست این باشد که خشک و اندکی سرد است.

ترکیب شیمیائی آمله

دارای ۴۵ درصد گالوتانیک اسید Gallotannic می باشد. نیز از آن روغنی به نام Myrobalani استخراج می شود.
آمله دارای پروتئین ،چربی مواد معدنی فیبر هیدروکربور و اسید نیکوتونیک است. و نیز دارای مقدار زیادی ویتامین (ث) به میزان ۷۲۰ میلی گرم در ۱۰۰ گرم آن است و این مقدار بیشتر از ویتامین (ث) موجود در پرتقال میباشد.

علاوه بر این از آمله اسید ،تانیک اسید گالیک و گلوکز به دست آورده اند. تخم آن دارای مواد روغنی و فسفات است. قسمتهای مختلف آن به مقادیر زیر دارای ماده تانن می باشد.
٪۲۱ در میوه، ۲۱٪ در پوست و ۲۲ در برگ میوه آملج در صنعت جوهر، رنگ مو و شامپوسازی مورد استفاده قرار میگیرد پوست میوه بی تخم خشک کرده در حرارت ۱۰۰ درجه سانتیگراد آمله دارای مواد زیر است:
/ Alcholic Tanin Csugar
1/ Ether Extract Gallic Acid
درصد Aqucous Gum ۱۳ درصد Cruda Cellulose ۱۷/۸۰ درصد، Soda Albumen ۱۳/۰۸ درصد Mera Matter ۱۲ درصد و Moistur And Loss ۳/۸۳ درصد است. نیز آملج دارای ۹/۶ درصد ترشی (استیک اسید Asetic Acid ۲۰ درصد تانیک اسید Tanic Acid و ۱۰ درصد گلوکز بعد از گرفتن اسید تانیک میباشد.

---

از دیگر فواید و خواص درمانی گیاه آمله

خواص به قول شیخ و گیلانی آمله نافع حرارت خون و صفرا، مقوی بدن و نافع رطوبات زیاد معده چشم و رحم است. نیز مقوی لثه و مخرج سودا و صفرا، مقوی قلب، ذهن، اعصاب حواس و زیاد کننده منی است. با عسل نافع فلج، سستی، لقوه و مالیدن روغن آن نافع ریزش مو است. و آن را سیاه میگرداند. مالیدن ساییده آمله همراه آب بر پیشانی نافع خون دماغ است. خوراک آملج ،با ،عسل مصطکی و دارچین نافع و سردی در قلب میباشد خوراکش با سنبل الطیب نافع کمی اشتها است.

شکم را قبض می.کند. نیز مربای آن ملین شکم است. آمله مانع ریختن مواد زاید به معده و روده ها نگهدارنده اخلاط از تعفن و فساد و غلبه سودا، محرک قوه باه بند آور قی ، تشنگی آب دهان خون بواسیر است. خون ریزی خشک کننده رطوبات معده، تقویت کننده ، قلب ،چشم معده، احشاء و اعصاب و مسهل سودا و بلغم میباشد. فشرده رقیق آمله با آرد سدر و آب بند آور اسهال مزمن و مسکن حرارت خون است.

خواص آمله برای معده ، قلب و ذهن

مربای آمله از مربای هلیله کم تاثیر تر است. و هر دو یک کار را انجام میدهند. ۲ خوراک آن از گرمای خون میکاهد ریشه مو را قوی و مو را سیاه میکند نافع درد پی و مفاصل، مقوی ،چشم قلب و معده تقویت کننده هوش و ذکاوت پاک کننده معده، بند آور قی و تشنگی، اشتها آور شهوت انگیز و برخی معتقدند که آن بند آورنده اسهال می باشد، لکن مربای آمله ملین و در علاج بواسیر مفید است.

ذهن و حافظه را قوت می بخشد. خفقان و ضعف قلب و معده را دور میکند. عصاره آن برای تقویت چشم مفید است. آمله را در خضابها داخل میکنند. فایده مربای آن این است که ضعف قلب و خفقان و ضعف دماغ و کبد و معده را دور میکند و اسهال را می بندد. جوارش آمله را برای تقویت معده و جلوگیری از اسهال و اختلاج قلب و تبخیر استعمال میکنند مخرج سودا و محافظ اخلاط معده و روده است و باه را قوت می بخشد.

فواید آمله برای درمان غلبه سودا و بلغم

سودا را رقیق و بلغم را مسهل است. حابس خون بواسیر و مقوی ذهن است. اگر آن را روی پیشانی ،بمالند خون ریزی بینی را نافع و سرمه آن نافع پرده چشم است. استعمال آن از ورود بخارهای بد بو به بینی جلوگیری می.کند. روغن آمله مقوی و ثابت کننده رنگ مو و نافع شوره سر است. میوه آملج نافع سوزاک، سفلیس، خارش، کچلی انگلی صاف کننده ،خون مقوی دندان و مدر حیض است. بادشکن هضم کننده، ملین مقوی و تب بر است. از آن جهت رفع استفراغ کمی ترشحات ادرار، رفع یبوست ، درمان التهاب و باد سرخ استفاده میگردد.

دانه گیاه برای درمان بیماریهای مختلف مانند آسم، برونشیت و رفع ترشحات زنانگی به کار می رود. به علاوه آن را قابض و خلط آور میدانند میوه نارس آن مدر و ملین است. از مخلوط برگ این گیاه و دانه شنبلیله دم کرده ای در بعضی نواحی هند تهیه میشود که از آن جهت رفع . دیسانتری مزمن و به عنوان مقوی استفاده میکنند. ۱ روغن آن برای تقویت و رویانیدن مو مفید است. تخم آملج نافع تنگی نفس، برونشیت و امراض صفراوی و جوشانده آن نافع دیابت و یا قند خون میباشد.

چکاندن خیسانده آن نافع امراض چشم مربای آن خوش طعم و لذیذ و برای قوت قلب و مغز، بواسیر خونی، امراض جگر و معده استفاده شده است. ۲ تمام خواص هلیله در آن میباشد. خشک و تازه آمله هر دو استعمال میشوند خواص آن را نشاط آور، مدر و ملین میگویند. همچنین دارای اثر قابض Astringent (استرینجت) می باشد. شربت میوه آن با عسل برای تب مفید است. برای صفرا چهار عدد آمله را یک شب داخل آب خیسانده و صبح با نیم کیلو شیر و شکر و مقداری زیره استعمال میکنند.

ادامه فواید درمانی گیاه آمله

آمله ماده ای شفابخش است. که در نسخههای معروفی ذکر شده است. نسخه دهاتری لوها گرد شیرین بیان ۱۸۸ گرم گرد آمله خشک ۷۶۸ گرم آهن طبی ۳۸۴ گرم همه را با هم مخلوط کرده به روشی مخصوص درست میکنند که در امراض یرقان، کم خونی و سوء هضم مفید است. اطبای مسلمین عیناً مطابق اطبای هند در موضوع آملج آورده اند که آن قابض، تعدیل کننده مزاج مفرح مقوی قلب و نافع رطوبات بدن میباشد.

آنان آمله را بیشتر در امراض مختلف سیلان داخلی استعمال کرده اند. گل آن در معجونها با ادویه مختلف داده میشود. در فارماکو گرافیای هند از دکتر (ای.روس) نقل میشود. که از ریشهٔ آن به وسیله جوشاندن و تبخیر، ماده ای مشابه جوهر گل ژاپنی حاصل و در طب از آن استعمال میشود. عصاره پوست تازه درخت آن با عسل و زردچوبه نافع مرض سوزاک است.

کتاب همدرد» آمله را در نسخه های معروف و مختلف برای امراض گوناگون به کار برده است. اطریفل :کبیر مغذی برای مغز و معده مقوی باه، علاج بواسیر و سرماخوردگیاست. اطریفل گشنیزی مقوی مغز و معده نافع بواسیر، سرماخوردگی، خارج کننده ،بلغم نافع درد ،اعصاب سرخی ،چشم دردگوش، بینی و سینوزیت. ۳- جوارش آمله ساده نافع درد شکم، مقوی مغز و قلب اشتها آور میباشد. کاهش دهنده ضربان زیاد قلب و نشاط آور ۴ جوارش آمله لؤلؤای مقوی جگر، مغز، معده و نافع اسهال خونی که به علت ضعف روده ها ،است می.باشد. همچنین در نسخه های مختلف برای امراض اعصاب. طپش شدید ،قلب استسقاء بد هضمی نفخ شکم بکار رفته است. درمان تب، سیاتیک روماتیسم، فلج سستی اعضای بدن است. دردهای بدن ، اسهال و درد ایام عادت ماهیانه بکار رفته است.

مضرات و مصلح گیاه و ادویه آمله

ضرر و اصلاح آمله مضر طحال است. و مصلحش آب لبلاب یا عسل یا سنبل الطيب یا شربت انجیر است باعث قولنج میشود و مصلحش روغن بادام شیرین می باشد، مضر مثانه است و مصلحش شیر تازه است.
خوراک مقدار خوراک آن ۶ گرم میباشد. * خوارک آن تنها ۳ درم است.

محل رویش گیاه آمله

محل رویش به حالت وحشی در نواحی حاره و شبه قاره هند می روید. و یا پرورش می یابد. در سیلان، چین و مالایا نیز پراکنده است. در آسیای جنوبی روییده می شود و در ایران نمی روید.

ابوریحان می‌گوید: محل رویش درخت آمله و بلیله در کوههای کشمیر است. و بسیار دیدم و بعضی آن را شیر آملج گویند. معدن آن جزیره ای است از جزایر دریا که معدن هلیله زرد است.

---